Ay: Haziran 2024

Mevsimsel duygu durum bozukluğu olarak bilinen ‘kış depresyonu’ kişinin motivasyonunu düşürerek, isteksizlik ve yaşamdan zevk almama gibi sorunlara yol açıyor. Kışın gün ışığından daha az yararlanma ve kapalı alanlarda fazla vakit geçirme, kış depresyonuna neden oluyor. 

Depresyon Daha Çok Kadınları Etkiler

Depresyon, kişinin duygularıyla dışa cevap verebilme sürecinde ortaya çıkan bir bozukluktur. Yaşamdan zevk alamama, içe kapanma ve sosyal ortamlardan uzaklaşarak giderek yalnızlaşma gibi belirtiler ile kendini gösterir. Depresyona giren kişi, kendisine mutluluk veren aktivitelerden, artık zevk almaz hale gelir. Kadınlar, erkeklere oranla 2 kat daha fazla depresyona girmektedir. Gebelik ve loğusalık dönemleri, hormonal değişiklikler, yaşanan travmalar, duygusal açıdan daha hassas olan kadınlarda depresyon sorununu daha çok ortaya çıkarmaktadır.

Kış Renkleri Negatif Ruh Haline Yol Açar

Kışın güneşli gün sayısı diğer mevsimlere göre daha azdır. Gün ışığı ise insana mutluluk veren seratonin hormonunun salgılanmasına yardımcı olmaktadır. Bu nedenle güneşli günlerde insanlar daha neşelidir. Kış mevsiminde ise güneşin etkileri azaldığından, hüzün ve çaresizlik duyguları ortaya çıkmaktadır. Özellikle negatif ruh hali kışın kendini gösterir. Soğuk günlerde tercih edilen koyu renkli kıyafetler bile psikolojik açıdan olumsuz etkiye sahiptir. Kat kat giysiler ve üşüme hissi de başlı başına bir olumsuzluk göstergesidir. Güneşli gün sayısının az olduğu Baltık ülkelerinde yapılan araştırmalarda, toplumda depresyonun daha sık görüldüğü ve intiharların depresyona bağlı olarak geliştiği belirlenmiştir.

Kapalı Mekanlar Sosyalleşmeyi Engeller

Kışın havanın soğuk olması nedeniyle kapalı mekanlarda geçirilen zamanın uzaması insanları sosyal ortamlardan da uzaklaştırmaktadır. Bu da kişinin sosyal açıdan yalnızlaşmasına yol açmaktadır. Özellikle alış veriş merkezlerinde çok vakit geçiren kişiler, kalabalıklar içinde yalnızlık hissi yaşamaktadır. Bu ortamlarda viral kaynaklı enfeksiyona yakalanma riski de yüksektir ve enfeksiyonun yol açtığı hastalıkların uzun süre devam etmesi kişinin psikolojisini olumsuz etkiler.

Kışın Depresyonu Yenmek İçin Bu Uyarıları Dikkate Alın!

Kış depresyonu ile başa çıkmanın çeşitli yolları vardır. Bunlar;

1. Gün ışığının olduğu açık havada düzenli egzersiz yapın. Hava soğuk bile olsa düzenli egzersizleri kesinlikle aksatmayın.
2. Düzenli, dengeli ve sağlıklı beslenmeye gayret edin. Günlük 3 öğün halinde beslenin. Öğün saatlerini atlamayın.
3. Zamanınızı etkin ve planlı kullanın. Eğlenmeye ve sosyal aktivitelere kesinlikle zaman ayırın. Sosyal medya alışkanlığınız varsa kısıtlamaya gidin.
4. Uyku düzeni için planlama yapın. Alıştığınız düzenin dışına çıkmayan yani fazladan kesinlikle uyumayın. Uyku düzenini bozacak faaliyetlerden uzak durun. Gün içinde kendinizi yorgun hissettiğiniz anlarda 10-15 dakika gözlerinizi kapatıp kendinizi dinleyin.
5. Gün ışığından mümkün olduğunca uzun süreli yararlanmaya çalışın. Kışın güneşli günlerde kapalı mekanlarda fazla vakit geçirmemeye çalışın.

Herkesin bazı endişeleri, takıntıları veya bunlarla bağlantılı tekrarlayan davranışları olabiliyor. Ancak bu takıntı ve endişeler kişinin bir saatten fazla zamanını alıyor ve günlük yaşamını etkiliyor ise bu durum önemli bir rahatsızlığın söz konusu olduğu anlamına geliyor. Obsesif kompulsif bozukluk yani takıntı zorlantı bozukluğu; kişinin tekrarlayıcı, rahatsız edici, üzücü, korkutucu düşünceler, şüpheler, dürtüler ve isteklerle mücadele ettiği; bu durumdayken de sıkıntısını azaltmak için tekrarlayıcı bazı davranışları veya zihinsel uğraşıları yerine getirdiği bir psikiyatrik bozukluktur.

Belirtiler Günlük Hayatınızı Zorlaştırabilir

Obsesif kompulsif bozukluktaki takıntılar ve zorlantılar kişinin hayatını önemli ölçüde zorlaştırabilir ve kişiye yoğun ruhsal ızdırap verebilir. Hastaların iş, okul yaşantıları, sosyal çevre ile olan ilişkileri ve evlilikleri de olumsuz etkilenebilir.

Takıntılar karşımıza pislik, kir veya mikrop bulaşmasından korkma, hata yapmaktan korkma, başkasına isteyerek veya yanlışlıkla zarar vermekten korkma, sosyal açıdan uygunsuz şekilde davranmaktan korkma, cinsel veya dinsel konuları düşünmekten korkma olarak ya da düzen, simetri, kusursuzluk ihtiyacı olarak çıkmaktadır. Tekrar tekrar el yıkama, yıkanma, kapı, ocak gibi şeyleri sık sık kontrol etme, rutin işleri yaparken içinden veya yüksek sesle sürekli sayı sayma hastaların sahip olduğu bazı zorlantılardır. İşleri belirli bir sayıda yapma ihtiyacı, eşyaları nesneleri sürekli belli bir biçimde düzenleme, akıldan çıkmayan görüntülere veya düşüncelere takılıp kalma, belirli kelimeleri, cümleleri veya duaları tekrarlama da diğer başka zorlantılara örnektir. Obsesif kompulsif bozukluğu olanlar sıkıntılarının artacağından korktukları yerlerden ve durumlardan kaçınırlar. Kir olabileceği için kapı kollarına, çöp tenekesine ve yiyeceklere dokunmak istemezler.

En Sık Görüleni “Temizlik Hastalığı”

Obsesif kompulsif bozuklukların birçok tipi bulunmaktadır. Bu bozukluk çeşitli şekiller alsa da hepsi aynı rahatsızlığın farklı görüntüleridir. Bunlar arasında tekrarlayıcı temizlik yapılan; kir, pislik veya mikrop gibi şeylerin bulaşmasından korkulan, halk arasında  “temizlik hastalığı” denen tipi en sık görülenidir. Bunun dışında “vesvese”  hastalığı;  istenmeyen küfürlerin, cinsel içerikli de olabilen görüntülerin akla geldiği  “ben nasıl bir insanım!” hastalığı,  kapı açık mı kaldı, ocağı açık mı bıraktım gibi düşünceler ve tekrar tekrar kontrol etme hissiyle ortaya çıkan  “ kontrol etme hastalığı “  da sık görülmektedir. Eskiden başkalarınca gereksiz görülen eşyaların biriktirildiği ve atılmadığı “istifleme hastalığı” bu gün için ayrı bir bozukluk olarak sınıflandırılsa da obsesif kompulsif bozukluk ile bağlantılı bir bozukluktur. Bu alt tipler bir arada bulunabileceği gibi depresyon ve kaygı bozukluğu ile de bir arada görülebilir.

Belirtileri Ciddiye Alın, Uzmana Başvurmaktan Kaçınmayın

Obsesif kompulsif bozukluğun nedenleri kesin olarak bilinmese de; biyolojik, genetik nedenlerin yanı sıra çevresel nedenlerin de etkili olabileceği düşünülmektedir.  Biyolojik olarak sıklıkla serotinin sistemi ile bağlantı kurulurken, psikolojik açıklamalarda öğrenme kuramları üzerinde durulmaktadır. Genellikle ergenlik ve gençlik dönemlerinde başlayan rahatsızlık, farklı yaşlarda da kendisini gösterebilir.  Rahatsızlıktan şikayetçi olanlar tedaviye başvurmayı ortalama on sene kadar geciktirirler. Birçok hasta durumlarını uzunca bir süre rahatsızlık olarak görmediklerinden, yaptıkları zorlantıların gerekli olduğunu düşündüklerinden ya da belirtilerden utandıklarından ve tedaviden korktuklarından bir uzmana başvurmazlar.

Etkin Tedavi Mümkün

İlaç tedavileri ve maruz bırakmayı içeren bilişsel davranışçı psikoterapi etkin tedavi yöntemidir. Çocuk yaş gurubunda öncelikli olarak psikoterapi, sonrasında gerekli görülürse ilaç tedavisi önerilirken, erişkin yaş gurubunda şart olmamakla beraber her iki tedavinin birlikte uygulanması önerilmektedir. İlaç tedavisinde kişinin belli bir ilacı ya da ilaçları etkin dozlarda düzenli kullanması beklenir. İlaç tedavisinin etkisi 1-2 ayda kendisini göstermeye başlarken tam etkisi yaklaşık 3-4 ay içerisinde ortaya çıkmaktadır. Psikoterapide ise hasta doktoru veya psikoterapisti ile en az haftalık seanslar şeklinde, ortala 12-20 seans arasında görüşmelere katılmakta ayrıca seanslarda yapılan çalışmaları seans dışında da uygulamaktadır. İlaç tedavisinin iyilik halinden sonra da tekrarlamayı önlemek için uzun süreli kullanılması gerekmektedir. Tedavi ile kişinin yaşadığı ızdırabın azalmasının yanı sıra yaşam kalitesi, çevresi ile olan ilişkisi, mesleki başarısı da önemli ölçüde düzelmektedir.

Katatoni, beynin işlevini bozmasıyla beraber kişinin çevresine karşı verdiği tepkilerin anormal hale gelmesine neden olan ve dünyayı anlama şeklini değiştiren nöropsikyatrik bir durumdur. Katatonik davranış sergileyen kişiler genellikle çevrelerinde olup bitenlere tepki vermezler veya olağandışı hareketler sergilerler. İletişimin bozulması, anormal hareketler, hareket eksikliği veya davranış değişiklikle katatoni durumunun en çarpıcı belirgin semptomları arasında yer alır. Genellikle duygudurum bozukluklukları ve psikolojik rahatsızlıkların sebep olduğu katatoni, ilaç tedavisi veya terapilerle giderilmeye çalışılır.

Katatoni Nedir?

Katatoni, zihinsel işlev ile hareket arasındaki bağlantıyı etkileyen, hareket, etkinlik veya ifade eksikliği gibi dış uyaranlara karşı belirgin bir tepkisizlikle karakterize psikomotor bozukluktur. Genellikle duygudurum bozukluğu veya bipolar gibi psikolojik kaynaklı meydana gelen katatoni, bireyin çevresinde olup bitenlere tepki vermemesine neden olduğu gibi bazen de anormal davranışlar sergilemesine sebebiyet verir.

Kişinin çevresiyle iletişiminin bozulması, tepkisizlik, anormal hareketler veya davranış bozuklukları katatoninin yaygın görülen çarpıcı belirtileri arasında sıralanır. Akinetik, heyecanlı ve malign katatoni olmak üzere kendi içinde üçe ayrılan katatoni, bir dizi psikolojik yöntemlerle teşhisi yapılabilen bir durumdur.

Tedavi seçenekleri arasında gerekirse ilaç ve terapiler yer alan katatoni, tedavi edilmediği takdirde kişinin dünyayla olan bağını koparabileceği gibi ciddi komplikasyonlara da sebebiyet verebilir.

Katatoni Neden Olur?

Katatoniye nörotransmitterlerin fazlalığı veya eksikliğinin neden olduğu düşünülür. Nörotransmiterler, mesajları bir nörondan diğerine taşıyan beyin kimyasallarıdır. Bu yapıda meydana gelen bozukluk katatoniye sebep olabilir. Bir diğer yandan depresyon, bipolar bozukluk ve şizofreni gibi duygudurum bozuklukları da katatonik davranışlar sergilenmesine yol açabilir.

Birtakım fiziksel durumlar da katatoniye neden olabilir:

• Böbrek sorunları
• Diyabet
• Tiroid
• Parkinson
• Ensefalit

gibi fiziksel faktörler, vücut kimyasını etkileyen durumlar olduğu için katatoni oluşumuna sebep olabilir.

Katatoni Çeşitleri Nelerdir?

Katatoni kendi içinde akinetik, heyecanlı ve malign katatoni olmak üzere üçe ayrılır ve katatoninin şiddetine göre meydana gelir.

Akinetik Katatoni

En yaygın görülen katatoni türü akinetik katatonidir. Akinetik katatonisi olan bir kişi sıklıkla etrafına boş boş bakışlar atar ve onunla konuşulduğunda herhangi bir yanıt vermekte zorlanır. Cevap verirse de, bu sadece söylenenlerin tekrarlanmasından ibarettir. Bazen de alışılmadık bir pozisyonda oturur, uzanır veya hareket etmezler.

Heyecanlı Katatoni

Heyecanlı katatoni görülen kişiler hareket edebilir ancak bu hareketler anlamsızi anormal veya dürtüsel görünür. Heyecanlı katatonisi olan bireyler tedirgin, kavgacı veya agresiz davranışlar sergilemekle birlikte onlara yardım etmeye çalışan birinin hareketlerini taklit de edebilirler.

Malign Katatoni

Malign katatoni, kan basıncında veya vücut ısısında meydana gelen değişiklikler gibi başka sağlık sorunlarına yol açtığında meydana gelir. Uzun süre katatonik olan birinin dehidrasyon, kan pıhtılaşması gibi sorunlarla karşılaşma olasılığı daha yüksek olabilir.

Katatoni Belirtileri Nelerdir?

Katatoni olan bir kişi çevresine karşı hareketsiz ve tepkisiz kalabilir, aksine anormal davranışlar sergileyebilir, bu anormal davranışlarla birlikte söylenenleri tekrar edebilir ve vücutlarını garip pozisyonlara sokabilirler. Bu sayılan davranış modelleri katatoninin yaygın belirtileridir.

Katatonik olan bir kişide aşağıdaki belirtiler görülebilir:

• Hareketsiz ve tepkisiz kalmak
• Anormal davranışlar sergilemek
• Söylenenleri tekrar etmek
• Vücutlarını garip pozisyonlara sokmak
• Sert ve agresif bir yapıya bürünmek
• Kas sertliği

Hareketsiz ve Tepkisiz Kalmak

Katatoni rahatsızlığı olan bir kişi çevresinde olup bitenlere karşı hareketsiz, tepkisiz ve söylenenlere cevapsız kalabilir. Bu durum, katatoninin en bilinen semptomları arasındadır.

Anormal Davranışlar Sergilemek

Katatoni, anormal davranışlarla ortaya çıkan bir psoikolojik durum olarak karşımıza çıkar.

Söylenenleri Tekrar Etmek

Kişi, katatonik davranışlar içine girdiğinde konuşulanlaru tekrar etmeye başlar.

Vücutlarını Garip Pozisyonlara Sokmak

Vücutlarını garip pozisyonlara sokan kişilerde katatoni görülme ihtimali yüksektir.

Sert ve Agresif Bir Yapıya Bürünmek

Sert ve agresif bir kişilik yapısı da katatoni semptomları arasında kabul edilir.

Kas Sertliği

Katatoni görülen kişilerde fiziksel olarak kas sertliği yaşanır.

Katatoni Nasıl Teşhis Edilir?

Katatoni genellikle Katatoni Derecelendirme Ölçeği adı verilen yöntem kullanılarak teşhis edilebilir. Katatoni durumu aynı zamanda başka bir psikiyatrik veya tıbbi durumla ilişkili olabileceği için katatoni belirlendikten sonra doktor tarafından katatoninin altında yatan nedenin bulunması gerekir.

Bunlarla birlikte kan tahlili, BT ve MR gibi görüntüleme testleri ve beyin etkinliği testi de katatoni tanısı için başvurulan yöntemler arasındadır.

Katatoni ciddi komplikasyonlar ortaya çıkarabilmesi potansiyeli içerdiğinden dolayı, altta yatan daha ciddi koşulların belirlenip ortadan kaldırılması gerekir.

Katatoni Tedavisi Nasıl Yapılır?

Katatoninin temel iki tedavisi arasında ilaç ve terapi yöntemi yer alır. İlaç tedavisi katatoni etkilerini ve semptomlarını genel olarak iyileştirir. Tercih edilen temel ilaçların dışında duygudurum düzenleyici ilaçlar da katatoni tedavisinde tercih edilir.

Elektrokonvülsif terapi (EKT), kısa bir nöbete neden olmak için beynin bir bölgesine çok hafif bir elektrik akımı verilmesini içeren bir tedavi yöntemidir.

EKT uygulanan kişiler bu işlem esnasında genel anestezi yani derin uykudadırlar. Dolayısıyla bu tedaviden dolayı herhangi bir acı duymazlar.

Katatoni tedavilerinin olası komplikasyonları ve yan etkileri, kişinin aldığı tedaviye veya tedaviye verdiği tepkiye bağlı olarak değişebilir. Olası veya muhtemel yan etkilerle birlikte ortaya çıkabilecek komplikasyonları en iyi şekilde kişiye açıklayacak kişi uzman doktordur.