Tonsilit (bademcik iltihabı), boğazın her iki arka bölümünde iki oval şekilli doku yastığı olan bademciğin iltihaplanıp şişmesidir. Bademcik enfeksiyonu anlamına gelen tonsilit, bakteri ve virüslerin vücuda girmesiyle meydana gelir. Akut, suvakut ve kronik olmak üzere türü bulunan tonsilit hastalığı, şiddetli boğaz ağrısı, kuruluk, kaşıntı ve bademciklerde kızarıklık ve şişme gibi belirtilerle ortaya çıkar.
Yaygın bir çocukluk hastalığı olan tonsilit, boğazın arka tarafının her iki yanında bulunan iki lenf düğümü olan bademciklerin enfeksiyon kaynaklı iltihaplanması ve şişmesi durumudur. Bademcik iltihabı olarak da bilinen tonsilite neden olan faktörler genellikle bakteri ve virüslerdir.
Tonsillit genellikle okul öncesi çağlardan ergenlik ortalarına kadar olan yaş gruplarındaki çocukları etkiler. Çocuklar birbirleriyle yakın temasta bulunduklarında bademcik iltihabına yol açan mikropları birbirine bulaştırarak hastalığa yakalanma risklerini artırırlar.
Bademcik iltihabında bademciklerin şiş ve kırmızı görüntüsü yaygın belirtiler arasındadır. Ayrıca beyaz veya sarı lekelere sahip olmak, boğaz ağrısı, cızırtılı veya boğuk ses, yutma güçlüğü, ağız kokusu ve ateş de tonsilit belirtierindendir. Ayrıca boyundaki lenf düğümlerinde şişme ve hassasiyetle birlikte baş veya mide ağrısı da görülebilir.
Bademcik enfeksiyonunda bakteri kaynaklı bir durumdan şüpheleniliyorsa, streptokok bakterisinin varlığına bakılır. Beta mikrobu olarak bilinen, streptokok cinsi bakteriler bademciklere yerleşerek tekrarlayan bademcik enfeksiyonlarına yol açabilir.
Bademciklerden alınan sürüntüler ile yapılan hızlı testler ve boğaz kültürüyle bu durum belirlenir. Bu testlerle beraber hastanın kan değerlerinde bakılan kriterler de bakteriyel enfeksiyon lehine yönlendirebilir. CRP değeri kandaki enfeksiyon değerini gösterdiği için teşhis konusunda önemlidir. Lökosit ve nötrofil değerlerinin yükselmesi, lenfosit değerlerinin ise azalması bakteriyel enfeksiyonlarda görüldüğü için bakılan değerler arasındadır. Bakterilerin sebep olduğu bademcik enfeksiyonlarında bu sonuçlar doğrultusunda hastanın tedavi protokolü düzenlenmektedir. Bakteriyel enfeksiyonlardan kaynaklanan bademcik iltihabında antibiyotik tedavisine başlanmaktadır.
Viral enfeksiyonlarda ise boğazdan alınan sürüntülerle yapılan hızlı testler ve daha detaylı incelemelerin yapıldığı boğaz kültürü testleri negatif çıkabilmektedir. Viral enfeksiyonlarda yine kan değerlerinde CRP ve Lökositi yükseltebilmektedir fakat nötrofiller düşmeye lenfositler ise yükselmeye başlamaktadır. Bu kriterler enfeksiyonun viral olduğunu göstermektedir ve tedavi buna göre düzenlenmektedir. Ayrıca monospot adı verilen Epstein -Barr virüsünün varlığına bakılan özellikli bir testte bulunmaktadır. Adenovirüs ve CMV gibi virüslerde yine bademcik enfeksiyonuna sebep olabilmektedir. Viral enfeksiyolarda tedavi, destek tedavisi adı verilen ağrı kesici ve ateş düşürücü ilaçlar, vitamin ve spreyler olarak düzenlenir.
1 ay ile 3 ay arasında devam eden tonsilitlere subakut tonsilit denmektedir. Bu duruma genelde viral enfeksiyonlar neden olmaktadır. Burada da tedavi yine viral enfeksiyonlardaki gibi devam etmektedir.
Bir yılda 7 defa, 2 yıl boyunca her sene 5 defa ya da 3 yıl boyunca her sene 3 defa tonsilit oluşuyorsa artık kronik hale gelmiş demektir. Kronik tonsilitin akut ataklarında tedavisinde yine akut tonsilitteki gibi tedavi uygulanmaktadır. Bakteriyel veya viral kaynaklı oluşuna göre ilaçlar değişebilmektedir.
Bakteriyel kaynaklı kronik tonsilit beta streptokok bakterisinin bademciğe yerleşmesi sonucunda meydana gelmektedir. Hastanın uykusuzluk, stres, yorgunluk gibi çeşitli sebeplerle bağışıklık sisteminin zayıfladığı zamanlarda ya da hasta soğuğa maruz kaldığında ve ağız florası bozulmaya başladığında bakteri aktif hale gelebilmektedir. Böylece kronik tonsilitin alevlenme aşaması şeklinde kendini göstermektedir. Muayene bulguları ve test sonuçlarına göre bakteriyel kaynaklı bir enfeksiyonsa hastanın genel durumunu destekleyici tedavilere ek olarak antibiyotik tedavisiyle ortaya çıkan belirtiler toparlanmaktadır.
Bademcik enfeksiyonları çocuklarda daha sık görülmektedir. Çocukların hijyen kurallarına tam uymamamaları, ellerini sık sık ağızlarına götürmeleri genel olarak üst solunum yolu enfeskiyonlarının çocuklarda erişkinlere göre daha sık görülmesine neden olmaktadır. Akut tonsilit ve kronik tonsilitte çocuklarda daha sık görülmektedir. 12- 13 yaşların üzerine çıkıldıkça bu hastalıkların görülme sıklığı azalabilmektedir.
Aynı zamanda çocukluğunda hiç bademcik enfeksiyonu geçirmemiş bir erişkin belli bir yaştan sonra çok sık tonsilit atakları geçirmeye başlayabilmektedir. Bu bakterinin bademciklere yerleşmesi ve bağışıklık sisteminin zayıflamasıyla ilişkidir.
Bademcik iltihabı genellikle viral veya bakteriyel enfeksiyon kaynaklı meydana gelir. Buna neden olan başlıca bakteri A grubu streptokok bakterileridir. Bulaşıcı bir hastalık olan tonsilit, yakın temas sonucu damlacıkların kişiden kişiye geçmesi sonucunda oluşur.
Bademcik iltihabına yol açan faktörler şöyle sıralanabilir:
Şiddetli boğaz ağrısı, kaşıntı, bademciklerde kızarıklık ve şişmeyle birlikte yutma güçlüğü ve yüksek ateş, bademcik iltihabı olarak bilinen tonsilitin sık görülen belirtileri arasındadır. Ayrıca boyun tutulması, genel vücut ağrıları ve halsizlik de görülebilir.
Genel olarak bademcik iltihabında görülen belirtiler şu şekildedir:
Hasta hikayesi, fizik muayene bulguları hastaya bakıldığı zaman tonsilit tanısının konulmasında genellikle yeterli olmaktadır. Enfeksiyonun viral mi bakteriyel mi oluşu ise alınan sürüntü örneklerinden ve yapılan testlerden sonra belirlenebilmektedir. Bu testler hızlı streptokok antijen testi ve detaylı boğaz kültürü testleridir. Röntgen incelemesi ve kan testleri de teşhis için yapılan tetkikler arasında yer almaktadır. Enfeksyonun bakteri mi, virüs kaynaklı mı olduğu belirlendikten sonra tedavi bu doğrultuda verilmektedir.
Akut bademcik enfeksiyonlarının toparlanma evresi 1 hafta civarında sürmektedir. İlaçla tedavinin başlamasının ardından 3-4 gün süren ateş ve ağrı devam edebilmektedir.
Bakteriyel enfeksiyon tedavilerinde antibiyotikler, ağrı kesici ve ateş düşürücü ilaçlar, boğazı rahatlatan pastiller ve bağışıklık istemini güçlendirmek için C vitamini destekleri verilmektedir.
Viral enfeksiyonlarda erişkin ve çocuklara verilen ilaçlar değişmekle birlikte ağrı kesici ve ateş düşürücü ilaçlar, bağışıklık sistemini destekleyen vitamin ve mineraller, boğazda oluşan ağrıları rahatlatmak için pastiller kullanılmaktadır. Daha ağır tablolarda serum verilebilmektedir.
Bir erişkin ya da çocuk 1 sene içinde 7 defa ya da 3 sene boyunca her sene 5 defa bademcik enfeksiyonu geçirmişse bademcik operasyonu yapılmasına karar verilebilmektedir.
Kronik tonsilitin akut atakları ilaç tedavileriyle düzeltilebilmektedir ama çok sık geçirilmesi vücuttaki diğer mekanizmaların bozulmasına yol açabilmektedir.
Özellikle streptokok bakterisinin yol açtığı kronik tonsilit, akut romatizmal ateş denilen kronik başka bir hastalığa neden olabilmektedir. Akut romatizmal ateş ise kalp ve kalp kapakçığına zarar veren, böbrek yetmezliğine sebep olabilen bir hastalıktır. Bütün bu hastalıkları da önleyebilmek adına hastanın genel hayat kalitesini artırmak adına bademcik operasyonu yapılması gerekmektedir.
Ayrıca genellikle çocuklarda görülen ateşin sık sık yükseldiği nedeni bilinmeyen ateş tablosunda da bademcikler alınabilmektedir. Yüksek ateşin nedeni bademcik olarak düşünülmektedir. Bademciklerde bulgu olarak bir sorun olmaz ama çocuğa yapılan çeşitli testlerde CRP gibi değerler yüksek çıkmaktadır.
Bademcik enfeksiyonuna bağlı olarak bazen bademcikler aşırı bir şekilde büyümektedir. Hasta da yutma zorluğu ya da ateş yapmamaktadır ama hastanın nefes yolunu kapatabilmektedir. Bu duruma öpüşen bademcik denmektedir. Öpüşen bademcik erişkin ve çocuk apnesini tetiklemektedir. Kaliteli uyku uyuyamaz hasta ve horlamaları artmaktadır. Bu tür durumlarda da yine bademciklerin alınması gerebilmektedir.
