Menisküs

Daha çok sporcularda ortaya çıkan menisküs sakatlığı herkesin yaşayabileceği bir sorundur. Diz çökme, spor yapma ya da ani bir hareket ile menisküs yırtığı meydana gelebilir. Menisküs, dizden gelen ses, şişme, sertlik ve dizi kıramama gibi belirtilerle ortaya çıkar. 

MENİSKÜS NEDİR?

Menisküs, kaval kemiği ile uyluk kemiği arasında yer alan, şokları emerek amortisör görevi gören ve kemiklerin aşınması ile yıpranmasını önleyen C şeklinde sert, lastiksi bir kıkırdak parçasıdır. Diz eklemi 3 kemikten oluşur, bunlar uyluk (femur), bacak (tibia) kemiği ve önde diz kapağı (patella) kemiğidir. Eklem yüzleri birbirlerine çok uygun olmadığı için diz eklemi; eklem bağları(ligamentler) ve kıkırdak yapıdaki menisküslerle güçlendirilmiştir.

Her dizde iç ve dış olmak üzere iki adet menisküs bulunmaktadır. “C” şeklindeki menisküsler kompresyona direnç gösterecek biçimde yoğun sıkı örgü şeklinde kolajen lifleri bulunan elastikiyeti olan yapılardır. Diz yastıkları ve eklemi arasında amortisör görevini gören menisküsler; yükün daha geniş bir alana dağılmasını ve eklem kıkırdaklarının yüksek basınçtan korunmasını sağlar.

MENİSKÜS YIRTIĞI (SAKATLANMASI) NEDİR?

Menisküs yırtığı, herhangi bir aktivitede gereğinden fazla vücut ağırlığının dize yüklenmesi ile dizin bükülmesi veya dönmesi sonucu ortaya çıkan, en sık karşılaşılan diz kıkırdağı yaralanmasıdır.

Menisküs yırtıklarının çeşitleri ve dereceleri nelerdir?

Fiziksel özellikleri ve yırtılmanın olduğu bölgeye göre menisküs yaralanmaları sınıflandırılmaktadır.

Fiziksel özelliklerine göre;

• Eklem yüzüne  dik(vertikal) 
• Uzunlamasına(Longitudinal)
• Enine(radial-transvers)
• Eklem yüzüne paralel(horizontal) olarak sınıflandırılır.
• Değişik tip yırtıklar 
• Oblik(eğik menisküs yırtığı),flep yırtıklar; dik ve paralel yırtıkların bir kombinasyonu şeklindedir. Sık görülen bazı yırtık şekillerine kova sapı veya papağan gagası gibi özel tanımlayıcı isimler verilmiştir.

En sık görülen menisküs yırtıkları hangileridir?

Menisküs yırtıklarının en sık yaşananları sırasıyla şu şekildedir;

• Oblik yani eğik menisküs yırtıkları en sık görülen menisküs yaralanmalardır. Bu tür menisküs yırtıkları genellikle genç hastalarda travma sonucu yaşanmaktadır.
• Vertikal longitudinal menisküs yırtıkları
• Dejeneratif menisküs yırtıkları
• Radial (transvers) menisküs yırtıkları
• Horizontal menisküs yırtıkları
• Kompleks yani birçok özelliği barındıran yırtıklar

MENİSKÜS YARALANMALARININ NEDENLERİ NELERDİR?

Menisküs yırtıkları, spor gibi aktivitelerde darbe veya burkulmaya bağlı olarak travmatik, ileri yaşlarda zamanla aşınmaya bağlı olarak ya da doğuştan sahip olunan bazı sorunlar nedeniyle oluşur. 

• Sporcularda topa vurabilmek ya da tutabilmek için dizi ani şekilde döndürmeye çalışmak ya da bükmek kıkırdakta yırtılmaya neden olabilir
• Dizlerde kireçlenme varsa, menisküs yırtılmaya yatkındır
• Diz çökmek, çömelmek veya ağır bir şeyi kaldırmak menisküs yırtıklarına neden olabilir.
• Menisküs yırtılmaları; ani durma, dönme, dizi zorla bükme veya döndürmeye neden olan aktivitelerde yaralanabilir.
• Menisküs yaralanmaları her yaşta görülebilmektedir. Genç insanlarda menisküs dokusu sağlam olduğundan ciddi travmalar sonucu yırtılırlar ancak yaşın ilerlemesiyle birlikte dizdeki dejeneratif değişiklikler menisküs yırtıklarına yol açabilir. Sandalyeden kalkarken basit bir bükülme bile menisküs yırtıklarına zemin hazırlayabilir.  65 yaş ve üstündeki kişilerin% 40’ından fazlasında gözlenir.

Menisküsün dayanıklılık sınırını aşan yüklenmeler sonucu yırtılması daha çok genç yaşlarda görülmektedir. Travmatik yırtıklar genellikle 10-40 yaş arası görülürken, dejeneratif yani zamanla yaşanan bozulmalar sonucu yaşanan menisküs yırtıkları daha çok 40 yaşından sonra görülmektedir.

MENİSKÜS YIRTIKLARININ BELİRTİLERİ NELERDİR?

• Menisküs yırtıldığında ödeme bağlı olarak şişlik oluşması
• Yırtığın derecesine bağlı olarak dizi bükme ve hareket ettirememe
• Hareket ettirmeye çalışırken diz ağrısı 
• Hareket ettirirken dizden ses gelmesi
• Kilitlenme veya bir noktada takılma

MENİSKÜS NASIL TEŞHİS EDİLİR?

Menisküs yırtıklarının teşhisinde doktor muayenesi önemli yer tutmaktadır. Ortopedi ve Travmatoloji doktoru muayenesinde menisküsün oturduğu eklem hattı boyunca hassasiyet olup olmadığını kontrol eder. Genç hastalarda genellikle dizde burkulma veya dönme sonucu yaşanan ağrı ve kilitlenme hikayesi yaşanmaktadır. Orta ve ileri yaşlarda ise menisküsün yıpranmasına bağlı yaşanan dejeneratif yırtıklar çömelme, eğilme gibi basit hareketlerden sonra kilitlenme, takılma hissi ile ortaya çıkabilmektedir. Doktor ağrı bölgesi, hareketle ilişkisi ve şiddetini muayene sırasında değerlendirir.

Doktorunuz muayene sırasında McMurray, Apley, Steinman gibi testleri uygulayacaktır. Dizi bükerek, düzelterek ve döndürerek menisküs varlığını, şiddetini değerlendirecektir.

MENİSKÜS TEŞHİSİNDE GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMLERİ

Dizde yaşanan farklı sorunlar benzer belirtileri neden olabileceği için görüntüle yöntemleri ile teşhis doğrulanabilmektedir.

• Manyetik Rezonans (MR): Dizdeki sert ve yumuşak dokuların ayrıntılı olarak görüntülenmesi için kullanılan MR menisküs teşhisinde en iyi görüntüleme yöntemidir.
• Röntgen: Kıkırdak yapılı menisküs röntgen ile görüntülenememektedir. Ancak osteoartrit gibi dizde benzer sorunlara yol açan rahatsızlıkları elemek için röntgen görüntülemesi faydalı olabilmektedir.
• Artroskopi: Bazı durumlarda, dizin içini incelemek için artroskop olarak bilinen bir alet kullanabilir. Hafif ve küçük bir kamera da içeren artroskop dize küçük bir kesi ile yerleştirilir ve dizin içi büyütülmüş olarak ekrana yansıtır.  Ancak tanı amaçlı kullanımı görüntüleme yöntemlerindeki gelişim nedeni ile ortadan kalkmıştır.

MENİSKÜS TEDAVİSİ

Menisküs yırtıklarının tedavisinde daha önceden menisküsün tamamının çıkartıldığı total menisektomi ameliyatları yapılmaktaydı. Bu yöntemin uygulandığı hastalarda 10-15 yıl içinde kıkırdak yüzeyde harabiyet geliştiği bilimsel olarak kanıtlandı ve menisküsün dizi koruyucu özelliği anlaşıldı.

 Tedaviye karar vermeden önce;

• Hastanın yaşı
• Fiziksel aktivite durumu
• Hastanın işi ve sosyal yaşamdan beklentileri
• Menisküs yırtığının yapısı
• Menisküs yırtığının tipi ve uzunluğu
• Menisküs yırtığının lokalizasyonu yani yeri
• Menisküs yırtığının yanında farklı yaralanmaların varlığına bakılarak tedavi yöntemi belirlenir.

Menisküs yırtıklarının ameliyatsız tedavileri

Menisküs yırtığının bulunduğu bölge kırmızı ise yani yırtık kanlanmanın olduğu bir bölgedeyse kendi kendine iyileşme ihtimali bulunmaktadır. Bu bölgedeki menisküs yırtıklarının iyileşmesini hızlandırmak için cerrahi dışı yöntemlerden destek alınabilir.

• Dinlenme: Diz ağrısını şiddetlendiren, özellikle dizi bükmeye veya döndürmeye neden olan aktivitelerden uzak durulmalıdır. Ağrının çok şiddetli olduğu durumlarda yürüyüşlerden bile uzak durmak veya koltuk değneği kullanarak dize binen yük hafifletilebilir.
• Buz tedavisi: Buz tedavisi diz ağrısı ve şişliğini azaltabilir. Günde birkaç kez, bir seferde 20-25 dakika boyunca dize bu terapisi uygulanabilir. Buzun doğrudan cilde temas etmemesine dikkat edilmelidir.
• Bandaj: Dizin uygun bir bandaj ile sarılması ağrı ve şişlik için olumlu sonuçlar verebilmektedir.
• Yükseklik:Dinlenme esnasında şişliği azaltmak için bacağın altına yastık koyularak kalp seviyesinin üzerine kaldırmak olumlu sonuçlar vermektedir.
• İlaç veya diz içine yapılan enjeksiyonlar (hyaluronik asit) tedavisi: Steroid olmayan aspirin gibi anti-enflamatuar ilaçlar ağrıyı ve şişliği azaltabilir. Bunun yanında bilimsel olarak etkinlikleri hala kanıtlanmamış olsa da destekleyici vitamin gibi kullanılan ilaçlar da tedavide kullanılabilmektedir. Bu tür ilaçların “plasebo etkisi” olduğu inkar edilemeyen bir gerçektir. İlaçların iyileştirici bir etkisi bulunmasa da hastaların büyük kısmında ağrılarının azaldığı ya da kaybolduğu, yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır. Köpek balığı kıkırdağı, hyaluronik asit, kondroitin sülfat preparatları gibi ürünler tıbbi olarak yararı kanıtlanamasa da yakınmaların sıklık ve şiddetini azaltmaktadır. Bu etkinin açıklanmasında placebo etkisi adını verdiğimiz psikolojik olarak hastanın verilen tedaviye inanıp iyileşeceğini düşünmesinin de etkisi vardır.
• Fizik tedavi:Germe ve güçlendirme egzersizleri dizdeki stresi azaltabilir. Bu tür hareketler için bir fizyoterapistten yardım almak gerekebilir.
• PRP ve kök hücre: PRP ve kök hücre gibi isimlerle uygulanan tedavilerin günümüzde kanıta dayalı tıp verileri göz önüne alındığında etkinliği saptanmamıştır.

Bu tedaviler her zaman yeterli olmayabilir. Menisküs yırtığı büyük, dengesiz veya kilitlenme semptomlarına neden oluyorsa cerrahi tedavi gerekebilir.

Menisküs yırtıklarının cerrahi tedavisi

Ameliyatsız tedaviler sonucu dizdeki ağrı, kilitlenme gibi şikayetler günlük hayatı engellemeye devam ediyorsa cerrahi tedavi gündeme gelmektedir.

Cerrahi tedavilerde;

• Menisküsün bütünü çıkarılmasını içeren total menisektomi. Total menisektomi ameliyatında zarar görmüş menisküs dokusunun çıkarılması, kısa vadede iyi sonuçlar verir ancak uzun vadede artrit gelişmesine yol açar.
• Yalnız yırtık parçanın çıkarılmasını içeren parsiyel menisektomi
• Menisküs tamirleri. Bazı menisküs yırtıklarında yırtık parçaları birbirine dikilerek onarılabilir. Menisküs tamiri yırtığın tipi ve menisküsün genel durumuna bağlıdır. Menisküs onarımının iyi sonuçları vardır, ancak menisektomiden daha uzun bir iyileşme süresi vardır ve menisküs tamiri uygun hastalarla sınırlıdır. Aktif bir hayat süren menisküs dokusu kaliteli hastalarda menisküs tamiri önerilmektedir.

Menisküs transplantasyonu yani menisküs nakli uygulanabilmektedir.

Menisküs ameliyatından sonra nelere dikkat edilmelidir?

• Ameliyattan sonra ortopedi doktorunun kontrolünde dize yük verilmelidir.
• Menisküs ameliyatından sonra pansumanla kapatılan yaranın su ile temas etmemesine dikkat edilmelidir. Duş alırken ameliyat bölgesinin su geçirmeyen bir malzemeyle kapatılması önemlidir.
• Uyku veya istirahat sırasında ameliyat edilen dizin kalp seviyesinden yüksekte tutulması daha faydalıdır.
• Egzersiz programları ortopedi doktoru veya fizyoterapist eşliğinde yapılmadır.
• Otomobil kullanmak için acele edilmemelidir.

MENİSKÜS AMELİYATI SONRASI EGZERSİZ VE FİZİK TEDAVİ

Artroskopik cerrahi sonrası dize kuvvet ve hareketlilik kazandırmak için düzenli egzersiz yapmak önemlidir. Menisküs ameliyatı sonrasında yapılması gereken egzersizler hastanın durumuna, ameliyat süresine ve dayanma gücüne göre değişmektedir. Güvenli bir şekilde iyileşmeyi tamamlamak için ortopedi cerrahı veya fizyoterapist tarafından önerilen egzersiz programlarının dışına çıkılmamalıdır.

Menisküs ameliyatı sonrası kasları kuvvetlendirmek için denge ve refleks geliştirici eğitim egzersizleri yapılmalıdır. Ameliyattan sonraki ilk aylarda çömelme ve ağırlık ile yapılan egzersizlerden uzak durulmalıdır.

Menisküs ameliyatı sonrası yapılacak rehabilitasyon kişiye özel olarak hazırlanır ve yaş, kilo gibi faktörler göz önünde bulundurulur.

MENİSKÜS YIRTIĞINI OLUŞMAMASI İÇİN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

Menisküs yırtıkları genellikle bir travma sonucu veya eklemlerin dejenere olması sonucu oluştuğu için önlemek zordur. Ancak bazı önlemler diz yaralanması riskini azaltabilir.

• Uyluk kaslarınızı düzenli egzersizlerle güçlü tutun.
• Spora başlamadan önce hafif egzersizlerle ısının
• Spor veya egzersiz arasında küçük molalar verin. Aşırı yorulan kaslar yaralanma riskinizi artırabilir.
• Yapılan spora göre doğru ayakkabı kullandığından emin olun.
• Antrenman yoğunluğunu aniden artırmayın.
• Dizi zorlayıcı hareket ve aktivitelerden uzak durmaya çalışın
• Kilo kontrolünü sağlayın