Borderline Kişilik Bozukluğu

Kişilik kavramı, bireyin başkalarından farklı ve kendine özgü özellikleri olarak tanımlanarak, kalıtsal özelliklerinin yanında çevrenin birey üzerindeki etkisiyle beraber ortaya çıkan bir kavramdır. Bu özellikler kişinin iç ve dış dünya ile etkileşim halindeyken oluşturduğu duygusal ve davranışsal tepki ve düşünce tarzıdır. Kişisel özellikler, o bireye özel, tutarlı ve ayırt edicidir. Kişilik bozuklukları ise bu yapıdaki sorunları ele alır. Bunlardan biri de borderline kişilik bozukluğu olarak karşımıza çıkar. Borderline yani sınırda kişilik bozukluğu, iş ve sosyal yaşamı olumsuz etkileyen önemli rahatsızlıklardan biridir ve mutlaka uzman yardımı alınması gerekir.

BORDERLİNE KİŞİLİK BOZUKLUĞU NEDİR?

Sınırda veya bilinen adı ile borderline kişilik bozukluğu, davranışlar ve ilişkilerde kararsız ruh haliyle karakterize, günlük yaşantıda işlevsellik sorunlarına neden olan zihinsel bozukluktur. Erken erişkinlikte başlayarak, insan ilişkilerinde, benlik imgesinde, duygulanımda kararsızlık ve dürtüsellik olarak kendini gösterip, davranışların sonuçlarını düşünmeden hareket etmeye, duygu ve davranışlarını kontrolde güçlük yaşatan kişilik örüntüsüdür. 

Borderline kişilik bozukluğu oldukça yaygın olup, genel nüfusta %2, kadınlarda erkeklerden üç kat daha fazla oranda görülen, 1930’larda ilk kez Stern tarafından nevroz-psikoz arasında bir durum olarak tanımlanan “Sınır” kavramı ile şekil bulmuştur. Stern’e göre; narsisizm, güvensizlik, aşırı duyarlı olma, aşağılık duygusu gibi özellikleri bünyesinde barındırmaktadır.

Sınır kişilik bozukluğu’nda genel olarak kişilerarası ilişkilerde bozulmayla beliren, duygulanımda dengesizlik ve birtakım dürtüsellik örüntüleri eşlik eder.

BORDERLİNE KİŞİLİK BOZUKLUĞU BELİRTİLERİ NELERDİR?

Mesleki ve özel yaşamlarında güven ve denge kurma sorunları yaşayan borderline hastaları, kimlik duyguları sağlam şekilde oturmadığından hızlıca hayal kırıklığına uğrarlar ve sıklıkla bunaltı, çökkünlük belirtileri gösterirler. Boşluk ve anlamsızlık hislerinden yakınmaktadırlar. Bu duyguların bir yansıması olarak anti sosyal davranışlar, madde kötüye kullanımı ya da uyuşturucu/uyarıcı madde bağımlılığı, hatta kendilerine zarar verme durumları gösterebilirler.

Semptomları arasında bozulmuş sosyal ilişkiler, dürtüsellilk, güvensizlik, duygusal dengesizlik ve değersizlik bulunan borderline kişilik bozukluğu belirtileri şöyle sıralanabilir:

• Terk edilme korkusuna bağlı aşırı önlem almaya yönelme
• Öz kimlikte hızlı değişimler
• Paranoyaya kapılıp, gerçeklikten kopma
• Geçici ve yüzeysel kişilerarası ilişkiler
• Reddedilme korkusuna bağlı kendine zarar verme eğilimi
• Öfke nöbetleri

Borderline kişilik bozukluğu olan kişilerin yaklaşık %70-75‟inde en az bir kez ciddi biçimde kendine kıyım eğilimi görülür, çoğunda intihar girişimi bulunur. Bunların %8– 10’unda tamamlanmış intihar öyküsü bulunmakta olup, bu da genel nüfusa oranla 50 kat daha fazladır.

BORDERLİNE (SINIRDA) KİŞİLİK BOZUKLUĞU TANISI NASIL KONULUR?

Aşağıdaki tanı ölçütlerinden beşi (ya da daha çoğu) ile belirli, erken erişkinlikte başlayan bir örüntüdür:

1. Terk edilmekten kaçınmak için fazlaca çaba göstermek,
2. Bir kişiyi gözünde aşırı büyütmek (göklere çıkarma) ya da tam tersi, yerin dibine sokmak uçları arasında gelip giden, tutarsız tepkiler vermek,
3. Kimlik karmaşası: Belirgin ve sürekli olacak şekilde, tutarsız bir benlik algısı,
4. Kendine kötülüğü dokunabilecek en az 2 alanda dürtüsellik (örneğin: para harcama, cinsellik, madde kötüye kullanımı, güvensiz araba kullanma, tıkınırcasına yeme)
5. Yineleyici intihar davranışları, girişimleri ya da göz korkutmaları,
6. Duygu durumda belirgin bir tepkiselliğin olmasına bağlı olarak, duygulanımda tutarsızlık (örneğin: yoğun dönemsel disfori (kendini iyi veya mutlu hissedememe), kolay kızma ya da genellikle birkaç saat süren bunaltı)
7. Süreğen bir boşluk duygusu,
8. Uygunsuz, yoğun bir öfke ya da öfkesini denetlemekte güçlük çekme (örneğin: sık sık kızgınlık gösterme, sürekli öfkeli olma, sık sık kavgaya karışma),
9. Stresle alakalı, gelip geçici kuşkucu düşünceler ya da ağır çözülme belirtileri.

Gunderson ve Singer’a göre, borderline kişilik bozukluğunun ayırıcı tanısına göre, bu kişilik örüntüsüne has belirti ve davranışlar arasında, terk edilme, yok olma korkuları ve tedavi sırasında gerilemeler saptanmıştır.

BORDERLİNE (SINIRDA) KİŞİLİK BOZUKLUĞU TEDAVİSİ NASILDIR?

Rorschach (mürekkep testi) gibi yapılandırılmamış psikolojik testlerde garip, mantık dışı, ya da primitif yanıtlar vermelerine karşılık, WAIS gibi daha yapılandırılmış testlerde iyi performans sergilemekte olduklarından, analiz için uygulanacak test ve terapi yöntemlerinin doğru seçilmesi önemlidir.

Borderline spektrumun bir ucunda yer alan bazı tabloların görüldüğü durumlarda antipsikotik ilaçların, duygudurum bozukluğunun eşlik ettiği tabloların tedavisinde ise, daha çok antidepresan ilaçların kullanıldığı bilinmektedir. Madde kötüye kullanımı ve anksiyete bozukluklarının eşlik ettiği durumlarda anksiyolitik ilaçlar verilebilir.

Ancak genellikle, borderline kişilik bozukluğunun tedavisi ilaçtan ziyade terapidir. Araştırmalar; Diyalektik Davranış Terapisi (DBT) ile Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT) gibi psikoterapi yöntemlerinin borderline kişilik bozukluğunun tedavisinde etkili olabileceğini göstermektedir.

Ayrıca özellikle intihar eğilimindeki borderline kişilik bozukluğu olan hastalarda kullanılan Diyalektik Davranışçı Terapi gittikçe önemini artırmaktadır. Diyalektik düşünce, terapi seansında özellikle borderline kişilik bozukluğu hastalarında görülen kutuplaşmayı azaltır.

• Terapinin 1. evresinde kendine zarar verici davranışların azaltılması, tedaviyi etkileyen uyum bozucu davranışlardan kurtulmasının sağlanması, hayat standartlarını etkileyen madde ve ilaç kullanımı gibi davranışların azaltılması hedeflenmektedir. Bu hedefler hiyerarşik hedeflerdir.
• Birinci evre tamamlandıktan sonra 2. evrede hastanın duygusal işlevselliği ile ilgili sorunlar düzetilmeye çalışılır. Bu evrede duygusal düzensizliğe hassasiyeti azaltma, kabullenme ve uyum sağlayıcı duygusal değişim gibi becerilerin kazandırılması amaçlanır.
• Terapinin 3. evresinde hastanın yaşama dair işlevselliğinde herhangi bir sorun yoktur. Bu evredeki hastalar, temel akışı etkilemeyen sorunlar ve kabul edilmesi zor derecede mutsuzluk yaşayan bireylerdir. Bilişsel Davranışçı Terapi tedavi uygulamaları kullanılabilir.
• Terapinin 4. evresi işlevselliğinde sorun olmayan hastaların dahil edildiği evredir. Bu tür hastalar kronik boşluk hissi yaşayan kişilerdir. Bu evredeki amaç, bireyin kendisine ve çevresindekilere karşı, farkındalığının artırılmasıdır.