Halk arasında, padişah, kral ve zengin hastalığı olarak da anılan gut hastalığı, tüketim alışkanlığına bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülür, zira et gut hastalığında payı olan bir gıdadır. Tarihte Osmanlı padişahlarından Kanuni Sultan Süleyman’ın gut hastalığı yüzünden vefat etmesi bu hastalığa “padişah hastalığı” denmesinin nedenidir. Halbuki gut hastalığı yalnızca sadece yiyecek ve içecek tüketimi ile ortaya çıkan bir hastalık değildir. Bu hastalıkta kişinin metabolizmasında ki sorunlar, farklı hastalıkları beslenme alışkanlıklarında ki düzensizlikler de gut hastalığına neden olur. Toplumun %5’ni etkilediği bilinen gut hastalığı hakkında nedenleri, belirtileri ve tedavisinin nasıl yapıldığı ile ilgili Özkaya İç Hastalıkları uzmanları bilgi verdi.
Gut, eklemlerde ve çevresinde ürik asit kristallerinin birikmesine bağlı olarak yine eklemlerde kızarıklık ve hassasiyete neden olan ağrılı bir artrit türüdür. Sağlıklı bir vücutta, maddeler ürik aside dönüştürülerek vücuttan atılır. Özellikle protein yapısındaki maddelerin vücuttan atılım şekli olan ürik asitlerin atılması sağlanamıyorsa ya da üretimi çok fazla ise sonuç olarak vücutta birikir ve kanda ki oranı da artar. Ürik asidin eklemlerde birikmesi ile eklemlerde iltihaplanmaların oluşması da “gut hastalığı” olarak adlandırılır.
Gut hastalığı romatizmal bir sağlık sorunu olsa da aynı zamanda bir metabolizma hastalığıdır. çok fazla miktarda ürik asit, vücutta özellikle eklemlerde bazen de böbreklerde birikmektedir. Böbrekte birikmesi, taş hastalığına yol açabilir ya da taş oluşturmadan da böbrekleri harap edebilmektedir.
Gut hastalığı akut atak, interkritik dönem, kronik gut, tofüslü gut olarak 4 evrede ele alınır. Bu evreler ve semptomları şöyledir:
Gut hastalığı ilerledikçe ürik asit kristalleri eklem ve eklemlerin çevresindeki dokularda birikir. Bu ürik asit kristallerin aşırı olarak birikmesine “tofüs” denilmektedir. Özellikle ayak başparmağının birinci tarak kemiğinde sık görülür. Bunun dışında el, dirseklerin yanında, parmakların üstünde, büyük eklemlerde de ortaya çıkabilmektedir.
Gut hastalığı eklemlerinizde iltihaplanmaya bağlı şişme ve özellikle sabaha karşı vücutta asit iyonları birikmesine bağlı ağrı ile kendini gösterir. Genellikle ayak parmak ve bilekleri, dizler ve parmak (bilhassa ayak başparmağı) uçlarında kendini gösteren gut hastalığı belirtileri şunlardır:
Bu belirtiler bir anda ortaya çıkar, genelliklede 3 ila 10 gün arasında sürer, ardından ağrılar geçer.
Gut ataklarını tetikleyen nedenleri şu şekilde sıralayabiliriz:
Gut herkesi aynı şekilde etkilemez. Bazı insanlar hayatları boyunca bir tek atak geçirirler ve bundan başka hiçbir semptom yaşamayabilirler. Bazılarında ise zamanla eklemlerde hasara ve ağrıya yol açan şiddetli kronik ataklar görülür. Gut hastalığının kesin çözüm sağlayan bir tedavisi yoktur ancak iyi bir tedavi ile hastalık tamamen önlenebilir.
Vücutta ürik asit üretiminin çok fazla olması ya da böbreklerin bunları olması gerektiği gibi süzememesi, ürik asidin birikmesine ve eklem içi veya çevresinde kristallerin birikerek gut hastalığına neden olan eklemlerde iltihaplanma oluşması ile sonuçlanır. Eklemlerde ki bu iltihaplanmaya bağlı olarak ortaya çıkan ağrı, şişlik ve diğer semptomlar gut hastalığı olarak tanımlanır.
Gut hastalığının bir diğer nedeni de metabolizma bozukluğudur. Gut hastalığında özellikle diyabet, metabolik sendrom ve obezite gibi hastalıklar ürik asidin vücutta çok üretilmesine ve dolayısıyla gut hastalığına sebep olabilir.
Yaş ve cinsiyet de gut hastalığının gelişmesinde önemli bir faktördür. Nedeni çok bilinmemekle birlikte gut hastalığı daha çok erkeklerde görülen bir hastalık türüdür. Erkeklerde özellikle 30 yaşından sonra görülen gut hastalığı menopoz sonrası kadınlarda da sıkça görülebilir.
Gut hastalığı gelişiminde genetik faktörler de önemlidir. Doğuştan gelen bazı hastalıklar gut hastalığına neden olabilmektedir.
Dolayısı ile ürik asit birikimi, yaş ve cinsiyet, genetik, diyabet, obezite ve diğer bazı metabolizma hastalıkları gut hastalığına nedenleri arasında gösterilebilir.
Ürik asidin normal kabul edilen en yüksek seviyesi 7 mg/dL’dir, gut hastalığında kanda ki ürik asit düzeyi 7-9 mg/dL’e ulaşır. Ürik asit yüksekliği tek başına gut hastalığının teşhisi için yeterli değildir, eklemler için film çekilmesi, eklemlerden sıvı alınması da gerekebilir. Dolayısı ile gut hastalığının anlaşılabilmesi için kandaki ürik asit düzeyini öğrenmek için ürik asit testi, eklemlerde ki şişliği görmek için film çekilmesi ve kristal olup olmadığının anlaşılabilmesi için de eklemlerden sıvı alınması gereklidir ve bu bilgiler ışığında gut tanısı konulabilir.
Gut hastalığın tedavisinde, iltihaplanma döneminde ortaya çıkan semptomları bastırmaya yönelik olarak hastalığı tetikleyen yiyecek ve içeceklerin tüketimini azaltma, iltihaba bağlı ağrıyı ve şişliği dindirmek ve ürik asit seviyesini düşürmeye yönelik ilaç kullanımı ile uygulanır. Akut ataklar ve ataklar arası olarak uygulanan tedavi sürecinde, “antienflamatuar” ilaçlar ağrılı dönem için verilir. Hastalığın seyri ve evresine göre belirtildiği gibi ürik asit seviyesini düşürmeye yönelik ilaçlarda kullanılır.
Diğer yandan risk faktörlerinden biri de aşırı yorgunluktur. Bu dönemde hastalığı tetikletmemek için kendinizi yoracak spor ve egzersizlerden de uzak durulur.
Gut hastalığında iltihaplı eklemlere buz koymak, ağrı ve şişliğin azalmasında etkilidir ancak hastalığı iyileştirmeye yönelik değil, sadece ağrı ve şişliği geçirmeye yönelik uygulanabilecek bir işlemdir.
Gut hastalığında yiyecek ve içecek hastalığı tetikleyebildiği için, beslenme alışkanlığı ve dolayısı ile diyet oldukça önemli bir başlıktır. Kandaki ürik asit yükselmesine bağlı olarak ortaya çıkan gut hastalığı da etin kısıtlanmasını gerekir. Aşırı et tüketimine bağlı olarak hastalarda gut krizleri yaşanabilmektedir. Bu nedenle gut hastaları bayramda eti, mümkün olduğu kadar küçük porsiyonlarda tercih etmelidir. Bununla birlikte ürik asit dengesini sağlayan süt ve yoğurt gibi yiyeceklerle birlikte etin tüketilmesi gut hastaları için tavsiye edilmektedir.
Gut hastalığında kesinlikle alkol tüketilmemelidir. Bunların dışında, gut hastalarının aspirin türü ilaçları kullanmaması gerekir. Bilinçsizce alınan ilaçlar yarardan çok zarara sebep olmaktadır. Akşam alkol ve ağır yemekler almış ise gece ağrılar artabilir.
Hastalığın ilk seyirlerinden itibaren kişilerin besin tüketimine dikkat etmeleri, azar azar ve sık sık beslenmeleri, ara öğün kaçırmamaları ve hafif tempolu yürüyüş hareketleri ile yaşam kalitelerini arttırmaları gerekmektedir.
Gut hastalarının yiyecek içecek tüketirken dikkat etmesi gereken durumlar şu şekilde sıralanabilir:
